USD 0,0000
EUR 0,0000
USD/EUR 0,00
ALTIN 000,00
BİST 0.000

4857 Sayılı İş Kanunu Kapsamında Fazla Çalışmanın Karşılığı Olarak Serbest Zaman Kullanımı -1-

17-01-2019

Serbest Zaman Nedir?

Serbest zaman, öncelikle 4857 sayılı İş Yasasının 41. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilecektir.

Bu hüküm İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinin 6. maddesinde, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi, isterse işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir, şeklinde vücut bulmuştur.

Bu kapsamda asıl olan, İş Yasasının 41. maddesinde belirtilen fazla çalışmanın yapılması durumunda işçilere fazla çalışma ücretinin ödenmesidir. Bu düzenlemenin tek istisnası ise, yukarıda yasa ve yönetmelik hükmünde sayılan serbest zamanın işçi tarafından talep edilmesidir.

Serbest zaman İş Yasasının 41. maddesi ile 41. maddeye dayanılarak yayımlanan yönetmelik hükümlerinde düzenlenmiştir. Bu suretle çalışanlara, İş Yasasının 42 ve 43. maddeleri kapsamında yapılan fazla çalışmalar nedeniyle yalnızca zamlı ücret ödenecek, dolayısıyla serbest zamandan bahsedilemeyecektir.

Serbest Zaman Nasıl Kullanılır?

Hak edilen serbest zaman, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirilmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücrette bir kesinti olmadan kullanılır.

Yine işçinin bu kanundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.

Serbest Zaman Talebinin Ne zaman Yapılması Gerekir?

Fazla çalışma yapılıp ücreti ödenmeden önce işçi tarafından serbest zaman talebinde bulunulması gerekmektedir. Eğer ücret ödeme zamanından sonra serbest zaman talebinde bulunulursa bu talebin karşılığı olmayacaktır.

İşveren Serbest Zaman Talebini Reddedebilir mi?

Yapılan fazla çalışmanın karşılığının ilave ücret olarak değil serbest zaman olarak karşılanması ancak işçinin yazılı isteği ile söz konusu olacaktır. Yani burada işçiye seçimlik bir hak verilmiştir. İşçi isterse ilave ücret yerine serbest zaman talep edebilir. İşveren de yapılan bu taleple bağlıdır. Tersinden bakılacak olursa da, işveren yalnızca kendi iradesine dayanarak işçiye fazla çalışma ücreti yerine serbest zaman kullandırma yoluna gidemez. Ancak uygulamada, işverenin işlerinin yoğunluğunu gerekçe göstererek 6 aylık süre içinde işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlenen bir tarihte serbest zamanı kullandırmayarak serbest zaman talebini zımnen reddettiği görülmektedir.

Serbest Zamanın Reddedilmesi/Kullandırılmaması Durumu

Yukarıda belirtilen bir iş yoğunluğu ya da başka bir sebep nedeniyle, talep edilen serbest zamanın işveren tarafından 6 aylık süre içinde kullandırılmaması durumunda, yapılan fazla çalışmaların artık ücretinin ödenmesi gerekecektir. Ayrıca serbest zamanı kullandırmayan işverenlik hakkında idari para cezası uygulanması gerekecektir.

Sözleşmelerle, Yapılan Fazla Çalışmaların Serbest Zaman Olarak Kullandırılabileceği Belirlenebilir mi?

Yapılan fazla çalışmaların karşılığının serbest zaman olarak ödeneceğine ilişkin bir düzenlemenin, matbu bir iş sözleşmesinde ya da işyeri iç yönetmeliğinde belirtilmiş olmasının hiçbir karşılığı olmayacaktır. Çünkü çalışma hayatında asıl olan yapılan fazla çalışmanın karşılığının çalışanlara ilave ücret olarak ödenmesidir. Bu nedenle serbest zamanın ortaya çıkabilmesi daha önceden sözleşmeyle alınan bir rızaya değil, yapılan her bir fazla çalışma karşılığında serbest zaman talebinin olup olmamasına bağlıdır. Benzer durum, toplu iş sözleşmeleri için de geçerli olacaktır. Bu haliyle gerek iş sözleşmelerinde ve gerekse de toplu iş sözleşmelerinde bu ve buna hükümlere yer verilmesi halinde bu hükümlerin bağlayıcı olmayacağı sonucuna varılmalıdır.

Fazla Çalışma Yapıldıktan Birkaç Ay Sonra Serbest Zaman Kullandırılabilir mi?

Yapılan fazla çalışmaların karşılığının süresi içinde ödenmeyip de bu süreden sonra çalışanlara serbest zaman kullandırılmasına uygulamada sıklıkla rastlanmaktadır.

Yukarıda ifade edilen değerlendirmelerden anlaşılacağı üzere, serbest zaman yalnızca işçi isterse ortaya çıkmaktadır. Bu haliyle, işveren yalnızca kendi iradesine bağlı kalarak serbest zaman uygulamasına gidemeyecektir.

Ayrıca İş Yasasının 41. maddesine dayanılarak yayımlanan Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinin ?Fazla Çalışmanın Belgelenmesi´ başlığını taşıyan 10. maddesinin ikinci cümlesi ?İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte, 4857 sayılı İş Kanununun 32 ve 34 üncü maddeleri uyarınca ödenir. Bu ödemeler, ücret bordrolarında ve İş Kanununun 37 nci maddesi uyarınca işçiye verilmesi gereken ücret hesap pusulalarında açıkça gösterilir.? hükmüne amirdir. Buna göre, yapılan fazla çalışmaların karşılığının cari ayda yapılan çalışmalara karşılık gelen ücretlerle birlikte ödenmesi gerekmektedir. Serbest zamanın ise fazla çalışma yapıldıktan, fazla çalışma yapılan ay bitmeden ve dolayısıyla fazla çalışma ücretleri ödenmeden talep edilmesi gerekmektedir. Bu süre geçtikten sonra yönetmelik hükmüne göre çalışanlara fazla çalışma ücreti ödeneceğinden serbest zamandan bahsedilemeyecektir.

Devamı yarın?

SİZİN DÜŞÜNCELERİNİZ?