Serbest Zamanın Kullandırılmasında Herhangi Bir Belge Düzenlenir mi?
Mevzuatımızda serbest zamanın herhangi bir araç ya da yöntemle ispat edilmesine ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak uygulamada kimi işyerlerinde serbest zaman formlarının düzenlendiği, kimi işyerlerinde puantaj kayıtlarında serbest zaman kullanan işçinin serbest zaman kullandığına ilişkin bir ibarenin yer aldığı ve bu form ve puantaj kayıtlarının işçilere imzalatıldığı görülmektedir. Yine ücret bordroları ile ücret hesap pusulalarında bir başlık altında kullandırılan serbest zamana ilişkin kayıtların bulunması ileride ortaya çıkabilecek hukuki uyuşmazlıklarda delil olarak itibar görebilecektir.
Serbest Zamanda 6 Ay Ne Zaman Başlar?
İşçinin hak ettiği serbest zaman 6 ay içinde kullandırılacaktır. Altı aylık sürenin başlangıcı, yapılan fazla çalışmanın sona erip de işçi tarafından serbest zaman talebinin başladığı andan itibaren hesap edilmelidir. Çünkü ancak bu tarihten sonra serbest zamanın uzunluğu belirlenebilecek ve bu belirlemeye göre serbest zaman kullanılabilecektir.
İş Akdinin Sona Ermesiyle Serbest Zaman İlişkisi
İşçinin hak ettiği serbest zaman kullandırılmadan iş akdi sona ermişse, serbest zamanın kullanılması olanaksız hale geldiğinden serbest zamana denk gelen fazla çalışma ücretinin işçiye ödenmesi gerekmektedir. Hem de bu ücretin ödenmesi sırasında iş akdinin nasıl sona erdiğinin bir önemi yoktur. Çünkü işçiye ödenen kullandırılmayan serbest zamana denk gelen fazla çalışma ücreti, sözleşmenin sona ermesine bağlı olarak değil, daha önceden hak edilmiş bir ücrettir.
Kimlere Serbest Zaman Kullandırılamaz?
Serbest zamanın ortaya çıkabilmesi için evvela fazla çalışmanın yapılması gerekmektedir. Çünkü serbest zaman, fazla çalışmanın seçimlik karşılığıdır. İş Kanuna İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinin 8. maddesinde fazla çalışma yaptırılamayacak kimseler sayılmıştır. Buna göre,
? 18 yaşını doldurmamış işçilere,
? İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçilere,
? Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere,
? Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçilere,
? Fazla çalışma yaptırılamayacağı için bu kişilere serbest zaman da kullandırılamayacaktır.
Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
1- Düzenlenen iş sözleşmelerinde yapılan fazla çalışmaların karşılığının serbest zaman olarak kullandırılabileceğine ilişkin hükümlerle karşılaşılmakta ve çalışanların serbest zaman taleplerinin olmadığı görülmektedir. Serbest zamanın ortaya çıkabilmesi için önce fazla çalışmanın yapılması ve sonra da yapılan fazla çalışmanın işçi tarafından serbest zaman olarak kullanılması için bir talebinin olması gerekmektedir. Dolayısıyla serbest zaman, cari ayda yapılan fazla çalışmanın karşılığında talep edilebilecektir. Bunun aksine olarak sözleşmelerle düzenlenen ya da işverenlikçe buna benzer bir uygulamanın işçiye dayatıldığı hiçbir düzenleme geçerli olmayacaktır. Bu nedenle, iş sözleşmelerinde fazla çalışmaların karşılığının serbest zaman olarak uygulanabileceğine ilişkin düzenlemelerin sözleşmelerden çıkarılması, yapılan her fazla çalışma için çalışanların serbest zaman talebinin olması ve bu taleplerin de işçi özlük dosyalarında saklanması gerekmektedir.
2- Uygulamada serbest zaman süresinin eksik hesap edildiği görülmektedir. İş Yasasında kullanılacak serbest zamanın fazla çalışma gibi itibar görmektedir. Bu haliyle işçiye yaptığı fazla çalışma karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalışılan her saat karşılığında bir saat otuz dakikanın, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında ise bir saat on beş dakikanın serbest zaman olarak kullandırılması gerekmektedir. Yine serbest zamanın iş günleri içinde aralıksız ve ücrette bir kesinti olmadan kullandırılması gerekmektedir.
3- Serbest zamana ilişkin uygulamadaki en önemli sorunlardan diğeri ise kullandırılan serbest zamanların ispat edilememesidir. Bu noktada işverenin en uygun araçlarla işçinin serbest zaman kullandığını kanıtlaması gerekmektedir. İşyerinde düzenlenecek bir serbest zaman formunun ya da puantaj kayıtlarında serbest zamanın kullandırıldığına ilişkin bir bölümün yer alması ve bu form ya da bölümün işçiye imzalatılması, dolayısıyla işverenliğin puantaj kayıtları ya da benzer araçlarla çalışanın serbest zaman kullandığını belgelemesi gerekmektedir. Yine işverenlikçe düzenlenerek işçiye bir nüshası verilen ücret hesap pusulasında serbest zamanın kullandırıldığına dair bir ibarenin yer alması, düzenlenecek olan ücret bordrolarında serbest zaman sütununun olması ve bu sütunun karşılığında da işçi imzasının bulunması gerekmektedir.
