Son yıllarda evde çalışma ve/veya ev hizmetlerinde çalışma kavramının özellikle kadın işçi çalıştırmanın oldukça yaygınlaştığını görmekteyiz. Bundan ötürü; evde/ev hizmetlerinde çalışma kavramının tanımını yaparak bu haftaki yazıma başlamak istiyorum. Kavram olarak bakacak olursak; evde çalışma denince, akla önce, kişinin çalışmasını kendi evinde gerçekleştirmesi gelir. Gerçekten, kendi evinde çalışma, ailesindeki bakıma muhtaç kişiye bakma şeklinde gerçekleşebileceği gibi, bir işverenin bazı işlerini parça başı evinde yapmak şeklinde de gerçekleştirebilir. Bir başkasının evinde çalışma, temizlik, yemek yapma, gibi gündelik işlerin yanı sıra, çocuk ve yaşlı bakımı gibi sürekli işleri de içerebilir.
Bugün yazımın içeriğinde gündelikçi, bakıcı veya yardımcı adı altında çalışan işçilerin yapacağı iş ev hizmetleri olacaktır. Ev hizmetleri; evin içerisinde yaşayan aile bireylerince yapılabilecek işlerin ve benzer gündelik işlerin aile bireyleri haricindeki kişiler tarafından yapılmasıdır. Buna göre;
v Temizlik
v Yemek Yapmak
v Çamaşır Yıkamak
v Ütü
v Alışveriş
v Bahçe İşleri
v Çocukların, yaşlıların veya özel bakım ihtiyacı olan diğer kişilerin bakımı şeklinde sıralayabiliriz.
Bende bu haftaki yazımda ev hizmetlerinde çalışanların hakları nelerdir, ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılıkları, kıdem ve ihbar tazminatları, yıllık izinleri, hafta tatilleri, genel tatil günü çalışmaları ve işsizlik ödeneği konularına değineceğim.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLAR İŞÇİ MİDİR?
Ev hizmetlerinde yapılan işler, 4857 s. İş Kanunu´nun 4. Maddesi 1. Fıkrası (e) bendine göre İş Kanunu kapsamında değildir. Dolayısıyla ev hizmetlerinde çalışanlar işçi değildir. Ev hizmetlerinde çalışanlar; 6098 s. Türk Borçlar Kanunu´nun "genel hizmet sözleşmelerine" ilişkin hükümlerine tabidir.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLARIN SİGORTALILIĞI NASIL YAPILIR?
Ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı konusu 5510 Sayılı Kanunun Ek 9´uncu Maddesi Kapsamında Sigortalı Çalıştırılması Hakkında Tebliğ ile 10 gün ve daha fazla çalışanlar ve 10 günden az çalışanlar olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Buna göre konumuzu 10 günden az çalışanlar ve 10 günden fazla çalışanlar şeklinde inceleyeceğiz.
- A. Ev hizmetlerinde ay içinde 10 günden daha az çalışması olanların sigortalılığı nasıl yapılır?
Ay içinde 10 günden az çalışması olanlar 5510 sayılı Kanun´un Ek 9´uncu maddesine göre sadece iş kazası ve meslek hastalığı bakımından sigortalı sayılmaktadır. Bu şekilde ev hizmetlerinde çalışan birisini istihdam edenlerden işyeri bildirgesi, sigortalı işe giriş bildirgesi, aylık prim ve hizmet belgesi ile işten ayrılış bildirgesi gibi belgelerin düzenlemesi istenmez. Bunların bildirimi 5510 Sayılı Kanunun Ek 9´uncu Maddesi Kapsamında Sigortalı Çalıştırılması Hakkında Tebliğin ekinde yer alan ?Ev Hizmetlerinde 10 Günden Az Sigortalı Çalıştırılacaklara İlişkin Başvuru? formunun çalışmanın geçtiği ayın sonuna kadar ikamet edilen yerdeki SGK İl Müdürlüğüne, Merkez Müdürlüğüne ya da e-Devlet üzerinden de yapılabilmektedir. Bu şekilde sigortalı çalıştıranlar işveren sayılmamakta olup, sadece prime esas günlük kazanç alt sınırının % 2´si oranında iş kazası ve meslek hastalığı primi ödemektedirler.
- B. Ev hizmetlerinde ay içinde 10 günden fazla çalışması olanların sigortalılığı nasıl yapılır?
Bu şekilde çalışması olanlar 5510 satılı Kanunun 4/a maddesi kapsamında işçi sayılırlar. Bildirimleri 5510 Sayılı Kanunun Ek 9´uncu Maddesi Kapsamında Sigortalı Çalıştırılması Hakkında Tebliğin ekinde yer alan ?Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge? ile yapılır. Söz konusu bildirgenin ev hizmetlerinde çalışanların işverenleri tarafından sigortalının çalışmaya başladığı ayın sonuna kadar ikamet edilen yerdeki Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda sigortalıların % 37,5 (% 20 uzun vadeli sigorta kolları, % 12,5 genel sağlık sigortası, % 2 iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası primi, %3 işsizlik sigortası primi) oranındaki primleri işverenleri tarafından ödenmektedir.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLARIN ÜCRETLERİ NE ZAMAN ÖDENMELİDİR?
Ev hizmetlerinde çalışanların ücretlerinin her ayın sonunda ödenmesi gerekir.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLARIN KIDEM VE İHBAR TAZMİNAT HAKKI VAR MIDIR?
Kıdem tazminata hak kazanabilmek için ilk koşul 4857 s. İş Kanunu´na tabi olarak çalışan işçi olmaktır. Ancak yukarıda da belirttiğim üzere ev hizmetlerinde çalışanlar 4857 s.İş Kanunu´na tabi olmadıklarından dolayı kıdem ve ihbar tazminat hakları yoktur. Ancak ev hizmetlisi ile işvereni arasında oluşturulan hizmet sözleşmesinde "tazminat" hükmü yer almaktaysa; sözleşmeye dayanarak bu tazminatın ödenmesi gerekir. Diğer taraftan ev hizmetlerinde çalışanlar, 6098 s. Türk Borçlar Kanunu´nun "genel hizmet sözleşmeleri" hükümlerine tabi olduklarından dolayı ilgili kanunun hükümlerine bakmak zorundayız. Buna göre 6098 s. Türk Borçlar Kanunu´nun 432. maddesinde fesih bildirim süreleri düzenlenmiş olup; "Belirsiz süreli hizmet sözleşmelerinin feshinden önce, durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir. Hizmet sözleşmesi; bildirimin diğer tarafa ulaşmasından başlayarak, hizmet süresi
- bir yıla kadar sürmüş olan işçi için iki hafta sonra
- bir yıldan beş yıla kadar sürmüş işçi için dört hafta
- beş yıldan fazla sürmüş işçi için altı hafta sonra sona erer" hükmüne uyulması gerekir.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLARIN YILLIK İZİN HAKKI VAR MIDIR?
Ev hizmetlerinde çalışanların yıllık izin hakkı 6098 sayılı Borçlar Kanununda düzenlenmiştir. Buna göre en az bir yıl çalışmış olanlara yılda en az iki hafta ve on sekiz yaşından küçükler ile elli yaşından büyüklere de en az üç hafta ücretli yıllık izin verilmesi zorunludur.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLARIN HAFTA TATİL HAKKI VAR MIDIR?
6098 sayılı Kanuna göre ev hizmetlerinde çalışan kişiye işvereni her hafta, kural olarak pazar günü veya durum ve koşullar buna imkân vermezse, bir tam çalışma günü tatil vermekle yükümlüdür.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLARA FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ ÖDENİR Mİ?
İşveren fazla çalışma için normal çalışma ücretini en az yüzde elli fazlasıyla ödemekle yükümlüdür. İşveren çalışanın rızasıyla fazla çalışma ücreti yerine, uygun bir zamanda fazla çalışmayla orantılı olarak izin verebilir.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLARA ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNDELERİNDE İZİNVERİLMESİ GEREKİR Mİ?
Ev hizmetlerinde çalışanlar 4857 sayılı Kanun kapsamında olmadıklarından dolayı 6098 sayılı Borçlar Kanunu hükümleri çerçevesinde çalışmaktadırlar. Borçlar Kanununda ulusal bayram ve genel tatil günleri için ayrıksı bir düzenleme yer almamaktadır. Bu nedenle konu Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun gereğince ele alınması gerekli olup, ev hizmetlerinde çalışanlara ulusal bayram ve genel tatil günlerinde izin verilmesi gerekir.
EV HİZMETLEİNDE ÇALIŞANLARIN HİZMET SÖZLŞEMESİ FESİH HAKKININ KÖTÜ NİYETLİ ŞEKİLDE SONA ERDİRİLMESİ HALİNDE NE OLUR?
Borçlar Kanununun 434´üncü maddesine göre hizmet sözleşmesinin fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda işveren, fesih bildirim süresine ait ücretin üç katı tutarında tazminat ödemekle yükümlüdür.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLAR İŞTEN ÇIKARILDIKLARI TAKDİRDE İŞSİZLİK MAAŞI ALABİLİR Mİ?
Ev hizmetlerinde çalışanların tamamı işsizlik maaşı alabilirler. Ancak işsizlik maaşına hak kazanabilmek için sahip olunması gereken şartların yerine getirilmiş olması gereklidir.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLARIN ÜCRETİNDEN GELİR VERGİSİ KESİLİR Mİ?
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununun 23´üncü maddesi gereğince, ??Hizmetçilerin ücretleri (Hizmetçiler özel fertler tarafından evlerde, bahçelerde, apartmanlarda ve ticaret mahalli olmayan sair yerlerde orta hizmetçiliği süt ninelik, dadılık, bahçıvanlık, kapıcılık gibi özel hizmetlerde çalıştırılanlardır)?? gelir vergisinden muaftır. Ayrıca ev hizmetlerinde çalışanlara ödenen ve Gelir Vergisi Kanununun 23/6´ncı maddesi kapsamında vergiden istisna edilen ücret ödemelerine ilişkin düzenlenen kağıtların Damga Vergisinden de istisna edilmesi gerekmektedir.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLARA NE KADAR AGİ ÖDENİR?
Ev hizmetlerinde çalışanların ücretlerinden gelir vergisi kesilmediği için bu kişilere Asgari Geçim İndirimi ödenmez.
EV HİZMETLERİNDE YABANCI UYRUKLU ÇALIŞTIRILABİLİR Mİ?
Çalışma izni alınması kaydıyla ev hizmetlerinde yabancı uyruklu kişilerin çalıştırılmasında herhangi bir engel bulunmamaktadır. Ancak yabancı işçilerin ayda 10 günün altında ev hizmetlerinde çalıştırılması mümkün değildir. Buna rağmen yapılan tespitlerde ay içinde 10 günden az yabancı işçinin çalıştırıldığı anlaşılırsa; bu işçiler 10 günden çok çalışan işçilerin şartları dahilinde işlem görecektir. Örneğin ayda 9 gün çalışan bir yabancı bakıcının sigorta primi %2 olarak uygulanmayacak, bu işçi ayda 30 gün çalışmış kabul edilecek ve sigorta işlemleri açısından ayda 10 gün ve üzerinde çalışan işçi gibi değerlendirilecektir.
EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLAR SAĞLIK HİZMETLERİNDEN YARARLANABİLİR Mİ?
Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile sigortalılığı bulunanların sağlık yardımlarından yararlanılabilmesi için hastaneye başvurulan tarihten önceki son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası prim ödeme gün sayısının olması yeterlidir.
Dr. Mali Müşavir Neslihan DERELİ
