1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı Borçlar Kanunu ile birlikte işverene getirilen yükümlülüklere düzenlemeler getirilmiş olmakla birlikte bunun yanında ilave sorumluluklar da getirilmiştir. İşçi-işveren sorumlulukları gözden geçirilmiştir. 4857 sayılı İş Kanunu her ne kadar çalışma hayatında işçi lehine hükümler içerse de işçi ve işveren adına yükümlülükler 6098 sayılı Borçlar Kanunu ile düzenlenmiş ve hüküm altına alınmıştır. Bu yazımda sizlere İş Kanunumuzda bahsedilen kıdem tazminatı konusundan farklı bir tazminat olan ve sık sık da kıdem tazminatı ile karıştırılan fakat içerdiği hükümleri 6098 sayılı Borçlar Kanunundan alan ?ölüm tazminatı? hakkında bilgiler vereceğim.
İşçinin vefat etmesi halinde kıdem tazminatı alabileceğimizi elbette birçoğumuz biliyoruz. Peki, ölen işçinin geride bıraktıklarından bazılarının kıdem tazminatı dışında bir de 2 aylık ücretine kadar ölüm tazminatı ve cenaze yardımı alabileceğinizi biliyor muydunuz? Vefat halindeki üç yardım nelerdir? örnek hesaplamalar yoluyla bu haftaki konuma açıklık getireceğim.
Ölen İşçinin Kıdem Tazminatı
İşçi için kıdem tazminatı çok önemlidir. İşyerine verdiği yıllarının karşılığı olarak âdeta bir ikramiye olan kıdem tazminatı, belli şartların oluşması halinde alınabilir. İşçi vefat ettiğinde de, eğer o işyerinde bir yıldır çalışıyorsa kıdem tazminatı alma hakkı olacaktır.
Ölüm Tazminatı
Ölüm tazminatından haberdar olmayan işçi aileleri olduğunu biliyorum. Bu yazıyı yazma nedenim de mümkün olduğunca çok insanı bu durumdan haberdar etmektir. Ölüm tazminatının bu kadar az bilinmesinin nedeni, İş Kanununda değil de Borçlar Kanununda düzenlenmiş olmasıdır. Yani sanıldığının aksine ?ölüm tazminatı? 4857 sayılı İş Kanununda değil, 6098 sayılı Yeni Borçlar Kanunu´nun İşçinin Ölümü başlıklı 440. maddesinde şöyle ifade edilmektedir: ?Sözleşme işçinin ölümüyle kendiliğinden sona erer. İşveren, işçinin sağ kalan eşine ve ergin olmayan çocuklarına, yoksa bakmakla yükümlü olduğu kişilere, ölüm gününden başlayarak bir aylık; hizmet ilişkisi beş yıldan uzun bir süre devam etmişse, iki aylık ücret tutarında bir ödeme yapmakla yükümlüdür.?
Maddeden de anlaşılacağı üzere; işçinin ölümü halinde hak sahiplerine ödenmesi gereken tazminat miktarları belirtilmiştir. Bu madde metnine göre ödenmesi gereken tazminata ?ölüm tazminatı´ denmektedir.
Burada önemle belirtmek isterim ki; işçinin iş kazası nedeniyle ölmesi halinde hak sahiplerinin hakları ayrı tutulmalı ve 6098 sayılı Borçlar Kanunun ilgili maddesi açısından uygulamaya gidilmemesi tavsiye edilse de 6098 sayılı Kanunun 55ve56.madde hükümleri saklıdır.. İş Kazası konusunda 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uygulama açısından hükümlerle çevrili olup işverenin farklı türden bir sorumluluğu bulunmaktadır.
İşverenin Ölümü ve İşverenin Ölümü Halinde Ölüm Tazminatı
Borçlar Kanunu´nun 440.maddesindeki ?işçinin ölümü? başlığı altında yer alan ölüm tazminatının yanı sıra aynı sayılı Kanunun 441. Maddesinde de işverenin ölümü halinde neler olacağı ve hak sahiplerinin haklarını kimlerde talep edeceği düzenlenmiştir. Buna göre Borçlar Kanunu´nun 441. Maddesi şu şekildedir :
? İşverenin ölümü halinde, yerini mirasçıları alır. Bu durumda işyerinin tamamının veya bir bölümünün devri ile gerçekleşen hizmet ilişkisinin devrine ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanır. Hizmet sözleşmesi ağırlıklı olarak işverenin kişiliği dikkate alınmak suretiyle kurulmuşsa, onun ölümüyle kendiliğinden sona erer. Ancak, işçi sözleşmenin süresinden önce sona ermesi yüzünden uğradığı zarar için mirasçılardan hakkaniyete uygun bir tazminat isteminde bulunabilir. ´
Maddeden de anlaşılacağı üzere; bir işverenin ölümü halinde işçi, mevcut hakları için işverenin mirasçılarına başvurabilecek ve ilgili tazminat haklarını işverenin mirasçılarından talep edebilecektir.
Ölüm tazminatı şartlarını, yukarıda saydığımız hükümlere istinaden sıralamak gerekirse;
- İşçi ve işveren arasında düzenlenen iş sözleşmesi işçinin ölümüyle kendiliğinden sona ermekte(Bu ölüm iş akdi sürerken olacak ,ecelle yada iş kazası ile diye ayrıma gidilmemiş olmasına rağmen iş kazası sonucu ölümlerde, 5510 sayılı Kanun uygulamada hüküm bulabilmektedir.)
- Ölüm durumunda işveren işçinin sağ kalan eşine ,ergin olmayan çocuklarına (18 yaş altı/Medeni Hukuka göre ergin sayılmayan haller )
- Bekar olması halinde bakmakla yükümlü olduğu kişilere (anne, baba, kardeş)
- İşçinin hizmet süresi 5 yıldan az ise bir aylık,
- beş yıldan fazla ise iki aylık ücret tutarında ödeme yapılır.(Ücretler işçinin son aldığı ücret üzerinden hesaplanacaktır.)
NOT: Madde açık olup ,bir işçinin ölümü halinde hak sahiplerine ödenmesi gereken tazminat miktarı belirlenmiştir. İş Kazası sonucu hesaplanacak tazminat tutarı her ne kadar 5510 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilse de; İşçinin kaza sonucu ölümü halinde hak sahipleri, 6098 sayılı Borçlar Kanunun 55 ve 56.maddelerine istinaden maddi kayıpları (destekten yoksun) ve manevi üzüntülerinin dindirilmesine yönelik manevi tazminat talep etmeleri mümkündür.
4857 İş Kanunu ve 854 sayılı Deniz İş Hukukunda Ölüm Tazminatına yer verilmemesine karşılık, 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanunun 18.maddesi ?Gazetecinin ölümü sebebiyle iş akdinin sona ermesi halinde, eşi ve çocuklarına ve bunlar bulunmadığı takdirde geçimi kendisine terettüp eden ailesi efradına müteveffanın aylık ücretinin üç mislinden az olmamak üzere, kıdem hakkı tutarında ölüm tazminatı verilir.? Hükmünden de anlaşılacağı üzere ilgili Kanunda ?ölüm tazminatı? düzenlenmiştir.
Vefat Halinde Üç Yardım Nelerdir?
Vefat halinde çalışanın 1 yıllık kıdemi varsa ,ölümden dolayı hak sahiplerine kıdem tazminatı ödemesi yapılmaktadır. Ölümle birlikte;
Birinci ödeme çalışırken (iş sözleşmesi devam ederken) ölümle sonuçlanması halinde BK 440´ıncı Maddesine göre Ölüm Tazminatı
İkinci Ödeme 1475/14´Maddesine Göre Kıdem Tazminatı
Üçüncü Ödeme ise SGK tarafından sigortalının vefatı ile birlikte Cenaze Yardımı
Konuyu örnek yoluyla açıklayacak olursak;
ÖRNEK:
İşçi Ali Bey 4857 sayılı İş Kanunu´na tabi olarak bir işyerinde aylık 3.000 lira ücretle 6 yıldan beri çalışırken ölmüştür. Ali Beyin yakınlarına ne kadar kıdem tazminatı ve ölüme bağlı ücret ödenir?
Ali Beyin mirasçılarına 3.000x6=18.000 lira kıdem tazminatı ödenecek. Ölüme bağlı olarak da 3.000x2= 6.000 lira ücret ödenecek. Buna göre Ali Beye kıdem tazminatı ve ölüm tazminatı olarak toplam 24.000 lira ödenecek.Ayrıca cenaze ödeneği de SGK tarafından ödenecektir.
ÖRNEK:
İşçi Mehtap Hanım 6098 sayılı Borçlar Kanunu´na tabi olarak bir işyerinde aylık 2.500 lira ücretle 7 yıldan beri çalışırken ölmüştür. Mehtap Hanımın yakınlarına ne kadar kıdem tazminatı ve ölüme bağlı ücret ödenecektir?
Mehtap Hanımın mirasçılarına kıdem tazminatı ödenmez. Ölüme bağlı olarak da 2.2500x2=5.000 lira ücret,cenaze yardımı SGK tarafından ödenecek.
ÖRNEK:
İşçi Mehmet Bey 854 sayılı Deniz İş Kanunu´na tabi olarak bir işyerinde aylık 2.000 lira ücretle 3 yıldan beri çalışırken ölmüştür. Mehmet Beyin yakınlarına ne kadar kıdem tazminatı ve ölüme bağlı ücret ödenecektir?
Mehmet Beyin mirasçılarına 3X2.000=6.000 lira kıdem tazminatı ödenecek. Ölüme bağlı olarak da 1X 2.000=2.000 lira ücret ödenecek. Buna göre Mehmet Beye kıdem tazminatı ve ücret olarak toplam 8.000 lira ödenecek.SGK tarafından cenaze ödeneği ödenecektir.
NOT: Örnek açıklamalarda vergi hesaplamalarını kolaylık açısından dikkate almadım.
SONUÇ
İşçinin hayatını kaybetmesi durumunda kıdem tazminatı başta olmak üzere diğer bütün ödemelerden ayrı olarak bir de ölüm tazminatının işçinin sağ kalan eşi ve ergin olmayan çocuklarına ya da bakmakla yükümlü olduğu kişilere ödenmesi gerekir. İşçinin kıdemi 5 yıl ve daha az ise bir aylık ücreti tutarında, 5 yıldan uzun ise iki aylık ücreti tutarında tazminat işçinin mirasçılarına ödenir.
