"İş Yerlerinde Psikolojik Tacizin Önlenmesi" Genelgesi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın imzasıyla 6 Mart'ta Resmi Gazete'de yayımlandı.
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, genelgenin önemi ve iş yerinde yaşanan mobbingin insan psikolojisi üzerindeki olumsuz etkilerine ilişkin yaptığı açıklamada, psikolojik baskı ve tacizin ancak sistematik ve sürekli olması halinde mobbing şeklinde değerlendirilebileceğini söyledi.
Mobbingi gündeme getiren genelgenin psikolojik taciz konusundaki farkındalığı artırması açısından da önemli olduğunu vurgulayan Tarhan, bu genelgenin, kamu denetçiliğini ön plana çıkararak incelemelerin daha etkin şekilde yapılmasına zemin hazırladığını belirtti.
Prof. Dr. Tarhan, şunları kaydetti:
"Mobbingi yalnızca özel sektörle sınırlı düşünmemek gerekiyor. Kamu kurumlarında da mobbing vakalarına sıkça rastlanıyor. Son yıllarda kamu görevlilerinin, kendilerinden hizmet alanlara karşı özel sektörde olduğu gibi eşit ve adil davranma yükümlülüğü daha fazla gündeme geliyor. Bu yükümlülüğü yerine getirmeyenler açısından, 2011 yılında kamuda yürürlüğe giren psikolojik taciz yasasının uygulanması büyük önem taşıyor. Çünkü kamu kurumlarında işlemlerini yürüten bazı vatandaşlar, yaşadıkları stres nedeniyle antidepresan kullanmak zorunda kaldıklarını dile getiriyor. Bu durum, devlete olan güveni sarsan bir etkiye sahip."
Bu düzenlemenin ilgili kurullar tarafından etkin şekilde uygulanması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, "Kamu Denetçiliği Kurumu ile Kamu Görevlileri Etik Kurulunun aktif çalıştırılması gerekiyor. Vatandaşın devlete güveni zayıflarsa bu durum Türkiye'nin yararına olmaz. Bu nedenle bürokrasinin de bu genelgeden ders çıkarması gerekiyor." değerlendirmesinde bulundu.
Yok sayma ve dedikodu mobbing türü
Mobbinge giren davranışlardan birinin, bireyin toplum içinde sürekli eleştirilmesi ve aşağılanması olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, bunun sistematik ve devamlı şekilde yapılmasının mobbingin temel unsurlarından biri olduğuna işaret etti. Prof. Dr. Tarhan, ayrıca, bireyin ufak bir hatasının, olumlu yönleri göz ardı edilerek büyütülmesinin de mobbing örneği olduğunu vurguladı.
Kişiye selam verilmemesi ve izole edilerek yok sayılmasının da mobbingin bir türü olarak değerlendirildiğini anlatan Prof. Dr. Tarhan, çalışana göreviyle bağlantısı olmayan ya da aşırı abartılı iş yükü verilmesinin de bu kapsamda ele alınması gerektiğini söyledi.
Nevzat Tarhan, "Bir kişi hakkında sistematik dedikodu yapılması, aleyhinde sürekli değersizleştirici, kötüleyici söylentiler yayılması, mobbingin bir göstergesidir ancak bunun kanıtlanması gerekir. Bu nedenle, psikolojik tacize maruz kaldığını düşünen bir kişinin şu adımları izlemesi önemlidir. Günlük tutarak, 'Şu gün, şu saatte, şu kişilerin yanında şu olay yaşandı. Bugün, şu saatte bana şu eleştiriyi yaptı ancak gerçek budur.' şeklinde notlar almalıdır. Mobbing konusunda farkındalık yaratmak ve kanıt sunmak büyük önem taşır." diye konuştu.
Prof. Dr. Tarhan, bireyin maruz kaldığı mobbingi kanıtlayabilmesi için en az 4-6 hafta boyunca günlük tutması ve bu süreci şahit göstererek belgelemeye çalışması gerektiğini belirtti. Tarhan, ayrıca bireyin yaşadığı stres, işe korkarak gitme durumu ve iş verimliliğindeki düşüş gibi etkileri insan kaynakları birimine bildirmesinin önemli olduğunu vurguladı.
Prof. Dr. Tarhan, paranoid kişilik bozukluğuna sahip yöneticilerin, iş yerinde baskıcı ve korkuya dayalı yönetim anlayışını benimsediklerini belirterek, bu tür yöneticilerin tehdit ve sindirme yoluyla sonuç almaya çalıştıklarını ifade etti.
"Aşırı stres hataya neden olur"
Prof. Dr. Tarhan, gelişmemiş toplumlarda paranoid yöneticilerin baskıcı yöntemlerle sonuç alabildiğini ancak gelişmiş toplumlarda bu yaklaşımın geri teptiğini ve mantıksal temele dayanmayan psikolojik taciz şeklinde değerlendirildiği için etkili olmadığını dile getirdi.
Mobbingin en önemli etkisinden birinin iş verimliliğini düşürmek olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, "Sık sık viziteye çıkma, hastalıkların artması, iş ortamında tartışmaların sıklaşması ve çalışanların sürekli savunma halinde, tetikte olması gibi belirtiler, mobbingin etkileri arasında yer alır. Stres seviyesi yükseldiğinde kontrollü stres faydalı olabilir ancak aşırı stres hata yapılmasına neden olur. Bu durum, iletişim hatalarını artırır, verimliliği düşürür ve problemleri çözmeye çalışırken yeni sorunların ortaya çıkmasına yol açar." ifadelerini kullandı.
Bireyin ruh sağlığının bozulduğuna ve kronik strese uzun süre maruz kalan kişilerde mide, bağırsak, sorunlarının arttığına dikkati çeken Prof. Dr. Tarhan, beyinde stres hormonu arttığında tansiyonun yükseldiğini ve kaygı, panikatak gibi çeşitli hastalıklarla birlikte iş yerinde de tükenmişlik sendromunun ortaya çıktığını kaydetti.
"Bizim kültürümüzde kul hakkı ve vebal kavramı var"
Prof. Dr. Tarhan, tükenmişlik sendromunun depresyondan farkının, bireyin sorumluluk duygusuyla işi arasındaki dengeyi kaybetmesi, yükü taşıyamaması ve kendini yetersiz hissederek öz güveninin zedelenmesi olduğunu belirtti. Tarhan, bu sürecin sonunda bireyin mutsuz hale geldiğini vurguladı.
İş yerindeki psikolojik tacizin grup stresini artırarak ruh sağlığını olumsuz etkilediğini ifade eden Tarhan, bu durumu yaşayan kişilerin yalnızca iş yerini değil ülkeyi bile terk etmek isteyebileceklerini söyledi.
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, şöyle devam etti:
"Kurumsal sadakat üzerine çeşitli çalışmalar yapılmaktadır ve psikolojik taciz, bu sadakati olumsuz yönde etkileyen önemli faktörlerden biridir. Kurumsal bağlılığı artıran en önemli unsurlar, kişinin yaptığı işi ve kurumu sevmesi, iş yerine severek gelmesi, geleceğini güvende hissetmesi ve aldığı ücrettir. Psikolojik taciz, özellikle ilk iki unsuru doğrudan etkileyerek çalışanların kuruma bağlılığını zayıflatır. İnsanlar, ne kadar yüksek maaş alırsa alsın, eğer huzurlu bir çalışma ortamı yoksa oradan uzaklaşmayı tercih ederler. Bu durum yalnızca iş yerleri için değil aile ortamı için de geçerlidir, sağlıklı bir çocuk, huzurlu bir aile ortamında yetişir.
Kurum yöneticilerinin en önemli sorumluluklarından biri, işveren ile çalışan arasındaki dengeyi sağlamak, adil paylaşım ve eşit davranma borcunu yerine getirmektir. Bizim kültürümüzde kul hakkı ve vebal kavramı vardır. Eğer bir yönetici bunu yapmazsa inanç sistemimizde önemli bir yeri olan 'kul hakkı' kavramı devreye girer ve böyle bir durumda yöneticiler vebal altında kalır."
Prof. Dr. Tarhan, Türkiye'de şu anda ABD tipi kapitalizmin hakim olduğunu belirterek, rekabetin, acımasız, güç ve başarı odaklı olmaktan ziyade adalet temelli sisteme dayanması gerektiğinin altını çizdi.