Salgın Hastalıklar

Salgın hastalıklar, tarih boyunca insanlık için sorun oluşturmuştur çünkü yalnızca enfekte bireyleri değil, tüm toplumu pek çok yönden etkilemektedir. İnsanlar gibi, mikroorganizmalar da modern ulaşım olanaklarından yararlandığından, salgınlar eskisinden çok daha hızlı ve yakın tehlikelerdir. Hastalık oluşturan bir enfeksiyon etkeninin duyarlı canlıya doğrudan veya dolaylı yolla geçmesi ile oluşan bulaşıcı hastalıkların yayılarak çok sayıda canlıda hastalık oluşturması, salgın hastalık olarak tanımlanır. Pandemi terimi (eski Yunanca: pan: tüm + demos: insanlar), bir kıta, hatta tüm dünya yüzeyi gibi çok geniş bir alana yayılan ve etkisini gösteren salgın hastalıkların genel ismi olarak karşımıza çıkar. Salgın şeklinde yayılım gösteren tüm bulaşıcı hastalıkların tipik bir seyri vardır. Hastalığın sağlıklı kişilere kısa sürede bulaşarak yayılması, akut ve şiddetli seyretmesi, kısa bir süre içinde hastalığa yakalananların ya ölüp ya da tamamen iyileşmesi, hastalıktan kurtulanların uzun süreli veya yaşam boyu bağışıklık geliştirmesi ve belirli bir oranda portörün bulunması, bulaşıcı hastalık döngüsünün tipik özelliğidir. Salgınların nedeni çoğunlukla, mikroorganizmaların doğadaki büyük çalkantılara gösterdikleri tepkiler olmuştur. Savaşlar, nüfus artışı, depremler, seller, fırtınalar, kıtlık, iklim anormallikleri, evsizlik ve çevre kirliliği, salgınlardan bir ya da ikisini harekete geçirebilir. Örneğin, tarih boyunca Afrika’daki yoksulluk ve ölümler, kolera, Ebola, AİDS ve tüberküloz nedeniyle daha da artmıştır. Asya’nın gecekondu bölgelerine HIV, Kuzey Amerika’nın varoşlarına hantavirüs saçılmıştır. Salgın hastalıklar, imparatorlukları çökertmiş, orduları kırmış, yaşama biçimlerimizi sürekli değiştirmiş ve halen değiştirmeye devam etmektedir. Geçmiş salgınları incelemek, bugünkülerin daha iyi irdelenmesini sağlayabilir. Dünyamızın yaşadığı salgın hastalıklara bakıldığında; kolera salgınları, hijyen önlemlerinin alınmasını sağlamış, hemşireliğin gelişmesine yol açmış ve oral sıvı tedavisinin uygulanmasını gündeme getirmiş, çiçek hastalığı salgınları, eradikasyonunda büyük rol oynayan aşının bulunmasına, verem salgınları ise zayıflatılmış canlı aşıların geliştirilmesine neden olmuştur. Veba, karantina* önlemlerinin geliştirilmesini sağlamış, sifiliz, cinsel yaşama korkuyu tanıtmış, ilaç tedavisinin yolunu açmış, sıtma, vektör kontrolünün temelini oluşturmuştur. Geçmişte büyük salgına örnek olarak İspanyol gribini örnek olarak verebilirim. 20. yüzyılda birkaç on yıl ara ile grip pandemileri meydana gelmiş, bunların en şiddetlisi 1918-1919’da milyonlarca ölüme neden olduğu tahmin edilen H1N1 virüsünün neden olduğu “İspanyol Gribi” olmuştur. 4-6 ayda tümüyle yeni bir influenza virüs alt tipi ortaya çıkmış ve iki yıl boyunca baş gösteren çeşitli dalgalar halinde yeryüzüne yayılmıştır. Tarihteki grip salgınlarının en büyüğü olarak bilinen bu salgın, 1918’de I. Dünya Savaşı sırasında başlayarak askeri kampların sürekli yer değiştirmesi nedeniyle pandemi haline geldi. İspanyol Gribi olarak anılması, savaşa katılmayan ülke olarak sansür uygulanmayan İspanya gazeteleri tarafından söz edilmiş olmasından kaynaklanır. Osmanlı Devleti dahil tüm dünyayı sarmış olan bu salgının öncekilerden farkı, sağlıklı genç erişkinleri etkilemesi olmuştur. Salgınlar ile mücadelede bilinen en etkili stratejiler içinde, hastalıkların etkenine göre değişmekle birlikte karantina, izolasyon, aşılama ve hastalık kaynağının bulunması, erken tanı, takip ve tedavinin yeri çok önemlidir. Salgınların tek bir sihirli mermisi olmayabilir. Örneğin, Ro değerinin yüksek olduğu birçok epidemide, karantina yeterince etkili olamayacaktır. Ancak, toplumsal hijyen kurallarına uyulması, sağlıklı su ve kanalizasyon sistemlerinin sağlanması, sağlıklı ve yeterli beslenme, bağışıklama, erken tanı, tedavi ve takip gibi her düzeyde koruyucu hekimliğin önemi vazgeçilmezdir. Bunun yanı sıra tüm basamak sağlık kurumlarının koordineli çalışması, bu salgında ülkemizde de yapıldığı gibi ivedilikle yerel ve genel oluşturulan bilim kurullarında epidemiyoloji ve halk sağlığı uzmanlarının görüş ve önerilerinden yararlanılması, kaynakların etkili kullanılması ve bireysel koruyucu sağlık hizmetlerine yönelik sağlık eğitimleri giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Pek çok hastalıkla ilgili yüzlerce yıldır edindiğimiz tecrübe deneyim, gelecek salgınlarla da baş edebileceğimiz konusunda umut vermektedir.