Telif Hakkı

İnternet ve sosyal medya kullanımının giderek artması, bir yandan kullanıcıların birbirleri ile ve dünya ile olan mesafesini ortadan kaldırarak iletişimin daha hızlı kurulabilmesine olanak sağlamakta, diğer yandan (bunun bir getirisi olarak) telif hakları ihlallerinin artmasına sebep olmaktadır. Dünyanın diğer ucunda icra edilen bir esere (görsel, müzik, metin vb.) ulaşmak ve bu eseri çeşitli sosyal mecralarda kullanmak veya paylaşmak artık tek bir tık ile mümkün olduğundan, telif hakları ihlalleri de dünyanın pek çok noktasında eş zamanlı olarak meydana gelebilmektedir. Öncelikle, bu köşe yazımı; internet/sosyal medya kullanıcılarının bilinç düzeylerine olumlu katkıda bulunarak telif hakkı ihlallerinden kaynaklanan hukuki uyuşmazlıkların bir nebze de olsa önüne geçebilmek adına kaleme aldığımı belirtmek isterim. Telif Hakkı Nedir? Telif hakkı, fikir ürünü eserler üzerinde yaratıcısının sahip olduğu haktır. Bir başka deyiş ile telif hakkı; kişinin, fikri emeği ile meydana getirdiği fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakların bütünüdür. Türkiye’de Telif Haklarını Koruyan Yasal Düzenleme Bulunuyor Mu? Telif hakları, ülkemizde 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında koruma altına alınmıştır. Ancak bir fikir veya sanat bir ürünün, ülkemizde 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında hukuki korumadan faydalanabilmesi için öncelikle kanundaki anlamı ile “eser” niteliğini taşıması gerektiğini belirtmek gerekir. Eser Nedir? Eser; sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsullerini ifade eder. Bunlar eserlerle ilgili genel başlıklardır. Uygulamada pek çok farklı eser, bu başlıklardan birisine dâhil edilebilir. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre bir fikir ve sanat ürününün eser olarak kabul edilip koruma altına alınabilmesi için; * Kanununda belirtilen güzel sanat eserlerinden birisine dâhil olması, (şekil şartı) * Sahibinin hususiyetini taşıması, (sübjektif şart) * Sahibinin hususiyetini gösterecek biçimde şekillenmiş olması, (algılanabilirlik şartı) * Fikri bir çabanın ürünü olması gerekir. Eser Sahibi Kimdir? 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre; bir eserin sahibi, onu meydana getiren kişidir. Bir eserin birden fazla sahibi olabilir. Eğer eser parçalara ayrılabiliyor ise her bir eser sahibi, kendi meydana getirdiği kısım üzerinde hak sahibi olur. Eser parçalara ayrılamayan bir bütün ise birlikte eser sahipliği söz konusu olur ve eser sahipleri arasında adi ortaklığa ilişkin hükümler uygulanır. Bu durumda, eser üzerindeki haklar ancak tüm sahiplerin iştiraki ile mümkün olur. Eser sahiplerinden birisinin eser üzerinde tasarrufa veya hukuki hakkın kullanılmasına haklı bir nedene dayanmaksızın izin vermemesi halinde, diğer eser sahipleri bu izni mahkemeden talep edebilir. Birlikte eser sahipliğinde eser üzerindeki haklara tecavüz edilmesi durumunda ise eser sahiplerinden her biri tek başına hukuki yollara başvurabilir. Eser Sahibinin Hakları Nelerdir? Eser sahibinin hakları, mali haklar ve manevi haklar olarak ikiye ayrılır. Eser Üzerindeki Mali Haklar Nelerdir? Eser üzerindeki mali haklar; eser sahibinin, yarattığı eserden ekonomik olarak faydalanma hakkını ifade eder. Mali hakları kullanma yetkisi, eser sahibine ait mutlak bir haktır. 5846 Sayılı Kanun’a göre eser üzerindeki mali haklar şu şekildedir; * <a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#1_Eseri_Isleme_Hakki_FSEK_m_21" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank">Eseri işleme hakkı</a>, <a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#1_Eseri_Isleme_Hakki_FSEK_m_21" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank">(FSEK, m.21)</a> * <a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#2_Eseri_Cogaltma_Hakki_FSEK_m_22" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank">Eseri çoğaltma hakkı</a>,<a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#2_Eseri_Cogaltma_Hakki_FSEK_m_22" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank"> </a><a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#2_Eseri_Cogaltma_Hakki_FSEK_m_22" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank">(FSEK, m.22)</a> * <a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#3_Eseri_Yayma_Hakki_FSEK_m23" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank">Eseri yayma hakkı,</a><a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#3_Eseri_Yayma_Hakki_FSEK_m23" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank"> </a><a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#3_Eseri_Yayma_Hakki_FSEK_m23" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank">(FSEK, m.23)</a> * <a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#4_Eserin_Temsil_Hakki_FSEK_m24" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank">Eserin temsil hakkı,</a><a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#4_Eserin_Temsil_Hakki_FSEK_m24" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank"> </a><a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#4_Eserin_Temsil_Hakki_FSEK_m24" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank">(FSEK, m.24)</a> * <a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#5_Eseri_Umuma_Iletim_Hakki_FSEK_m25" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank">Eseri umuma iletim hakkı. </a><a href="https://reyhankayisli.av.tr/telif-haklari-eser-mali-haklar-avukat/#5_Eseri_Umuma_Iletim_Hakki_FSEK_m25" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank">(FSEK, m.25)</a> Eser Üzerindeki Manevi Haklar Nelerdir? Eser üzerindeki manevi haklar; eser sahibinin, eser üzerinde bulunan ekonomik olmayan ve eser sahibi ile eser arasındaki duygusal ilişkinin sonucu olarak ortaya çıkan hak ve yetkilerini ifade eder. Manevi hakları kullanma yetkisi de tıpkı <a href="https://reyhankayisli.av.tr/eser-sahipligi-ve-telif-haklari/" style="color:blue; text-decoration:underline" target="_blank">eser üzerindeki mali haklar</a>da olduğu gibi eser sahibine ait mutlak bir haktır. 5846 Sayılı Kanun’a göre eser üzerindeki manevi haklar şu şekildedir; * Umuma arz yetkisi, (FSEK, m.14) * Eser sahibinin adının belirlenmesi salahiyeti, (FSEK, m.15) * Eserde değişiklik yapılmasını menetme yetkisi, (FSEK, m.16) * Eser sahibinin malik ve zilyede karşı hakları. (FSEK, m.17) Telif Hakkı Nasıl ve Nereden Alınır? Telif hakkının elde edilebilmesi için herhangi bir tescile başvurulması gerekmemektedir. Ancak herhangi bir ihlal ya da başka bir hukuki meselede ispat kolaylığı sağlamak açısından; isteğe bağlı olarak, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Telif Hakları Genel Müdürlüğü’ne gerekli belgelerle yapılacak başvuru ile tescil sağlanabilmektedir. İsteğe bağlı kayıt ve tescil için gerekli belgeler ile başvuru usulü, Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmelik m.7’de belirtilmiştir. Bazı istisnai durumlarda, fikir ve sanat eserlerinin tescilinin zorunlu olabileceğini belirtmek gerekir. Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmelik m. 5’te zorunlu kayıt ve tescile değinilmiştir. İlgili madde uyarınca; “Sinema ve müzik eserlerinde filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcıları ile seslerin ilk tespitini gerçekleştiren fonogram yapımcıları, hak ihdas etmek amacı taşımaksızın, sahip oldukları hakların ihlal edilmemesi, hak sahipliklerinin belirlenmesinde ispat kolaylığı sağlanması ve mali haklara ilişkin yararlanma yetkilerinin takip edilebilmesi amacıyla sinema ve müzik eserlerini içeren yapımlarının kayıt ve tescilini yaptırırlar.” Bunların yanı sıra, notere başvuru yaparak telif hakkı almak da mümkündür. Ancak telif hakkının alınması için notere başvurmak, garanti ve kesin bir yol olmadığı gibi masraflı bir yoldur. Noter tasdiki olsa bile, eserin çalınması halinde, üçüncü kişilerin esere daha önce sahip olup olmadıklarının kesin bir cevabı bulunmadığından bu yöntemin pratik olmadığını söylemek gerekir. Telif Hakkı İhlali Nedir?   Telif hakkı ihlali, telif hakkıyla korunan eserin; izinsiz bir biçimde kullanılması, çoğaltılması, kopyalanması, temsil edilmesi, yayılması, ticari amaçlarla satılması ya da kiralanması gibi telif hakkı sahibine verilen belirli münhasır hakların ihlal edilmesi anlamını taşır. Telif Hakkı İhlali Hırsızlık Mıdır? Telif hakkı sahipleri, telif hakkı ihlaline ilişkin olarak sıklıkla “<a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/H%C4%B1rs%C4%B1zl%C4%B1k" style="color:blue; text-decoration:underline" title="Hırsızlık">hırsızlık</a>” tabirini kullanmaktadırlar. Ancak telif hakkı ihlalinin, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 141. ve 142. maddelerinde belirtilen hırsızlık ve nitelikli hırsızlık ile aynı anlamı taşımadığını belirtmek gerekir. Hırsızlık; yazılı kanunlar ya da toplumsal meşruiyet düzeyinde mülkiyeti kendine ait olmayan bir taşınır malı, izinsizce alıkoyma, kullanma, nesneden menfaat temin etme işidir. Telif hakkı ihlalinde ise taşınır bir malın değil, fikri ya da sanatsal bir ürünün izinsiz kullanımı (işlenmesi, çoğaltılması vb.) söz konusudur. Telif Hakkı İhlali Durumunda Ne Olur? Bir kişinin kanunda belirtilen şartlarda korunan hakları ihlal edildiği zaman tazminat ve ceza yargılaması devreye girecektir. Dolayısıyla, telif hakkını ihlal eden kişi, hem işlediği suç sebebi ile cezalandırılacak hem de haksız fiili dolayısıyla tazminat ödemek zorunda kalacaktır. Telif hakkı ihlali durumunda, somut olayın özelliğine göre; * Tecavüzün ref’i davası, * Tecavüzün men’i davası, * Tazminat davası, * Ceza davaları açılabilmektedir. Tecavüzün Ref’i Davası (FSEK. m.66)     Mevcut bir hak ihlali var ise somut olayın özelliklerine göre tecavüzün ref’i davası açılabilir. Bu davanın konusu, söz konusu ihlalin sona erdirilmesidir. Bu davada, mahkemece verilen kararlar telif sahibinin mali ve manevi haklarını koruyucu niteliktedir. Tecavüzün Men’i Davası (FSEK. m.69) Eser sahibinin henüz ihlal edilen bir hakkı olmasa dahi, ihlalin gerçekleşmesi muhtemel ise tecavüzün men’i davası açılabilir. Tecavüzün men’i (muhtemel haksız kullanımın önlenmesi) için ihlal eyleminde bulunanın kusuru aranmaz. Tazminat Davası (FSEK. m.70) Korunan telif hakları ihlal edilen kişiler, hem maddi hem de manevi zararlarını gidermek adına tazminat talebinde bulunabilirler. Manevi hakları haleldar edilen kişiler, uğradıkları manevi zarara karşılık manevi tazminat ödenmesi adına dava açabilirler. Eser üzerindeki mali haklara tecavüz halinde de eser sahibi maddi tazminat talebinde bunabilir. 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu, bu durumda haksız fiil hükümlerinin uygulanacağını belirtmiştir. Hak sahibinin maddi tazminat talep edebilmesi için; manevi haklara tecavüz durumundan farklı olarak, ihlal eylemini gerçekleştirenin kusurlu bulunması ve maddi zararın ispatı gerekir. Ceza Davaları (FSEK. m.71) Kişinin korunan telif hakları ihlal edildiği zaman, ihlalden sorumlu olanlar genel olarak hapis veya adli para cezası ile cezalandırılırlar. Hangi fiilin hangi cezai yaptırıma tabi olduğu, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 71. maddesi ile devamında yer alan maddelerinde ayrıntılı olarak belirtilmiştir.   Ceza davalarında izlenecek usule kısaca değinmek gerekirse; eser veya bağlantılı veya mali hak sahipleri veya yetkili meslek birliği, tecavüzün gerçekleştiği ya da sonuçlarının meydana geldiği yerin savcılığına başvurur. Cumhuriyet savcısı, şikâyet üzerine suç konusu eşya ile ilgili olarak 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre, el koyma koruma tedbirinin alınmasına ilişkin gerekli işlemleri gerçekleştirir. Yine, cumhuriyet savcısı gerek gördüğü takdirde; hukuka aykırı olarak çoğaltıldığı iddia edilen eserlerin çoğaltılmasıyla sınırlı olarak faaliyetin durdurulmasına karar verebilir. Bu karar, 24 saat içinde hâkimin onayına sunulur. Hâkim tarafından 24 saat içinde onaylanmayan karar hükümsüz kalır.