Demirağ ile ilgili bu yıl yapılan tek program ise Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından 31 Mayıs’ta düzenlenen konferans oldu. 13 Kasım 1957 tarihinde hayatını kaybeden Nuri Demirağ’ı vefatının yıldönümünde saygı, minnet ve şükranla anıyoruz.
HAYRULLAH AĞKAŞ
Ülkemizde ilk uçak fabrikasını kuran ve Türkiye’nin havacılık efsanesi olan hemşerimiz Nuri Demirağ, vefatının 59. Yıl dönümünde ilimizde unutuldu.
Cumhuriyetin ilk kurulduğu dönemlerde yaptığı icraatlarla adından söz ettiren Demirağ, 13 Kasım 1957 tarihinde hayatını kaybetti. İlkleriyle tarihe adını altın harflerle yazdıran Demirağ’ı vefatının yıldönümünde saygı, minnet ve şükranla anıyoruz…
1886 yılında Divriği’de dünyaya gelen Demirağ, genç yaşlarına rağmen yaptığı icraatlarıyla kısa sürede ismini duyurmayı başardı. Türkiye’de ilk yenli sigara kâğıdı üretimini yapan Demirağ, aynı zamanda ilk Türk Demiryolu Müteahhididir.
Türkiye’yi demir ağlarla örmesi nedeniyle de bu soyadı alan Demirağ, ülkemizde ilk yerli yolcu uçağını üretmiştir. Demirağ ayrıca, ilk yerli paraşüt yapan, İstanbul Boğaz Köprüsünün projesini çizen, Sivas Çimento Fabrikasını kuran, ilk şehir ve köy planlarını çizen ve çoklu partili rejimde ilk muhalefet partisini kuran isim olarak karşımıza çıkıyor.
Bilindiği üzere geçtiğimiz yıllarda ilimizdeki havalimanına dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın talimatlarıyla ismi verilmişti. Demirağ’ın ismi ilimizde sadece havalimanında yaşatılıyor.
Ancak ne yazık ki; gerek ilimiz ve gerekse ülkemiz açısından son derece önemli olan böyle bir şahsiyet ilimizdeki kamu, kurum, kuruluş ve Sivil Toplum Kuruluşları tarafından vefatının yıl dönümünde unutuldu… Demirağ ile ilgili bu yıl yapılan tek program ise Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından 31 Mayıs’ta düzenlenen konferans oldu.
İrade Gazetesi Ailesi olarak Demirağ’ı vefatının 59. Yıldönümünde rahmetle anıyoruz…
NURİ DEMİRAĞ KİMDİR?
Türkiye Cumhuriyeti demiryolları inşaatının ilk müteahhitlerinden ve cumhuriyet devrinin ilk sayılı milyonerlerinden, kardeşi Abdurrahman Naci Demirağ ile birlikte servetlerini Türkiye'nin sanayi kalkınmasında büyük işlere yatırmış ve iş hayatının yanında geniş ölçüde hayırsever insan olarak tanınmış bir kişi.
1886 yılında Sivas'ın Divriği kasabasında doğdu. Bu kasabanın eşrafından Mühürdarzade Ömer Bey'in oğludur, annesinin adı Ayşe Hanımdır. Babasını henüz üç yaşında iken kaybetmiş, annesinin himaye ve teşvik kanadı altında otodidakt olarak yetişmiştir. Rüşdiye tahsilini memleketinde yapmış ve aynı rüşdiyeye muallim tayin edilmiş, Ziraat Bankasının açtığı bir müsabaka imtihanını kazanarak, bu bankanın önce Kangal, sonra Koçkiri şubelerinde çalışmıştır. Maliye Bakanlığının açtığı bir imtihanı da kazanarak, bankacılıktan maliye hizmetine geçmiş, İstanbul'a gelerek Maliye'nin her kademesinde seçkin bir memur olarak çalışmış ve 1918-1919 arasında 32-33 yaşlarında iken Maliye Müfettişi olmuştur. Divriği ile alakasını kesmeyerek, İstanbul'da Beşiktaş'a yerleşmiştir.
Kendi kaydına göre 56 altın (252 kâğıt lira) birikmiş parası ile sigara kâğıtçılığına başlamış ve 'Türk Zaferi' adını verdiği bir sigara kâğıdı çıkarmıştır. O acı ve karanlık günlerde ' Türk Zaferi Sigara Kâğıdı' fevkalade rağbet görmüş, o zamanki soyadı ile Mühürdarzade Nuri Bey'e hayli para kazandırmış, 252 lirası üç sene içinde 84 000 lira olmuştur. Daha sonra, Cumhuriyet Hükümeti’nin Türkiye Demiryolları ve şoseleri ile başladığı büyük imar işini benimseyerek, devlete en uygun tekliflerle müteahhitlik hayatına atılmıştır.(1)
'İlk Türk Demiryolu Müteahhidi, ilk kazmayı vurduğu yerden itibaren azminin ve imanın bütün kuvvetiyle ilerlemeye ve bütün geçtiği yerleri, demir ağlarla örmeye başladı.' Fakat Nuri Bey'in muvaffakiyeti, Samsun'dan Erzurum'a kadar geçtiği yerleri demir ağlarla örmekten ibaret kalmadı. O büyük iddiasının tahakkukuna çalıştı. Samsun'dan başlayan ilk tahakkukuna müteakip (Fevzi paşa-Diyarbakır) (Afyon-Antalya) (Sivas-Erzurum) (Irmak-Filyos) hatlarında 1012 kilometrelik demiryolu yaparken, diğer büyük inşaat işlerine de atıldı. Bursa'da Sümerbank’ın Merinos, Karabük'te Demir ve Çelik, İzmit'te Selüloz, Sivas'ta Çimento fabrikalarıyla, İstanbul’da Hal binasını ve Eceabad - Hava soşesini de yaptı. Şunu da ilave etmek lazımdır ki Nuri Bey, bütün bu büyük eserlerinin önünde ve muhitlerinde, hayrat çeşmeler yapmayı unutmamıştı, nitekim bu çeşmelerin adeti kırk sekizi aşmıştır' (2)
Nuri Demirağ, 1936 yılında havacılık sanayinin ilk temellerini atmaya başladı. İlk iş olarak 10 yıllık devreyi kapsayan bir plan - program hazırlattı. Bu program gereği, Beşiktaş Barbaros Hayrettin İskelesinin yanında Tayyare Etüd Atölyesini kurdu. Bu tayyare atölyesi kısa bir sürede dev bir fabrika haline geldi. Yeşilköy'de Elmas Paşa çiftliğini tayyare meydanı yapmak için satın aldı. 1000 X 1300 metre boyutlarında düz bir tayyare alanı yaptırdı. Bunun bir örneği de o sıralar Avrupa'nın en modern havaalanı olan Amsterdam'da vardı. 1937-1938 yılı içinde Türk Hava Kurumu 10 okul uçağı ve 65 planör siparişinde bulundu. İstanbul fabrikalarında yapılan ilk yerli Türk uçağı, 1941 yılı ağustosunda Nuri Bey'in doğduğu yer olan Divriği'ye uçarak gidip gelmişti. Halkı da heyecanlandıran bu tür gösterilerin yararlı olduğunu düşünen Nuri Bey, Eylül ayında 12 uçaklık bir filoyu, Bursa, Kütahya, Eskişehir, Ankara, Konya, Adana, Elazığ ve Malatya rotasında uçurarak halka kendi tayyarelerimizle göklerimizi kendimizin koruyabileceğini göstermek ve onlara inanç vermek istemiştir. Nu.D.38 tipi yolcu uçağı, tamamen Türk mühendis ve işçilerinin ortaya çıkardıkları Türk tipi bir uçaktır. 6 kişilik yolcu uçağının çift pilot kumandası bulunmaktadır. Saatte 325 kilometre hız yapabilmekte ve 1000 KM uçabilmektedir. Türk Hava Kurumu, Nuri Demirağ'ın fabrikalarına sipariş vermiş olduğu bu uçakları almaktan vazgeçmiştir. (3)
'Nuri Demirağ, Cumhuriyet Tarihinde üçüncü kez çok partili hayata geçişte (1945) ilk muhalefet partisi olan Milli Kalkınma Partisi'nin kurucuları arasında yer aldı ve genel başkanlığını üstlendi'(4) Partinin resmi muamelesi 26/8/1945'te ikmal edilmiş olmakla birlikte, Nuri Demirağ 'artık yeter' sloganı ile 6/7/1945'te ortaya atılmış ve bir siyasi parti kurma teşebbüsüne fiilen o tarihte geçilmiştir.
'Böylece Nuri Demirağ sadece memleketin iktisadi kalkınmasında değil, siyasi hayatta tek partili rejimi yıkım işinde de öncü ve liderdir (5)' 1946 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi ile Demokrat Parti'nin çetin seçim mücadelesinde Nuri Demirağ'ın Partisi seçimde kazanamadı ve Milli Kalkınma Partisi günden güne eriyerek siyasi sahadan tamamen silindi; fakat 1954 seçimlerinde Nuri Demirağ Demokrat Parti'den Sivas'ta müstakil aday gösterildi ve Nuri Demirağ bu suretle Sivas Mensubu olarak Büyük Millet Meclisine girdi. Meclisteki hayatı uzun sürmedi, 13 Kasım 1957'de vefat etti (1) ve İstanbul’da Zincirlikuyu Mezarlığında defnedildi. Mesude Demirağ'la evli bulunan Nuri Demirağ'ın Galip ve Kayı Alp adli iki oğlu, Mefkure, Şukufe, Süveyda, Suheyla, Gülbahar ve Turan Melek adlarında kızları bulunmaktaydı.
Kaynaklar: (1) 'İstanbul Ansiklopedisi', Reşat Ekrem Koçu, Sayfa 4736, (2) 'Nuri Demirağ Kimdir?', Ziya Şakir, Sayfa 50, (3) 'Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Bülteni', Yıl:1 sayı: 4 sayfa: 27, (4) 'Büyük Larousse Sözluk ve Ansiklopedisi, sayfa 2994 (5) 'Nuri Demirağ'ın Hayat ve Mücadeleleri, N.Necmettin Deliorman, sayfa 68
NURİ DEMİRAĞ VE
CUMHURİYET TARİHİ
Türkiye'de Havacılık Sanayi’nin Önderi
Seri Üretim olarak 1936'da ilk Türk uçağını yaptı.
Çok partili rejimdeki ilk muhalefet partisini kurdu.
Ankara'nın doğusuna ilk demiryolunu yaptı.
İlk yerli paraşütü yaptı.
1922'de ilk Türk sigara kâğıdını üretti.
Bursa'da Sümerbank’ın Merinos fabrikasını kurdu.
İstanbul boğaz’ına özel köprü yaptırmayı projelendirdi.
İlk şehir ve köy planlarını hazırladı.
Karabük'te demir ve çelik fabrikasını kurdu.
İzmit'te selüloz fabrikasını kurdu.
Sivas'ta çimento fabrikalarını kurdu.
İstanbul'daki büyük hal binasını yaptı.
Editor : Haberpanelim
