Çalışma hayatında gençlerin karşısına çıkan en önemli sorunlardan biri zorunlu bir ödev olan muvazzaf askerlik hizmeti gereği işten ayrılmak zorunda kalan işçinin ayrılma süreci ve haklarıdır. Askerlik, erkeklerin hem kendilerinin hem de ailelerinin hayatlarını sosyo-ekonomik anlamda etkileyen en önemli durumlardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Hal böyle olunca çalışma hayatına etkilerini de göz ardı edemeyiz. Bundan dolayı işverenlerin işe alımlarda yaygın olarak başvurduğu ön koşul adayların zorunlu askerlik hizmetinin tamamlamış olması veya mümkün olduğunca erteleme imkanına sahip olması şartıdır.
Peki zorunlu askerlik nedeni ile sözleşmenin feshedilmesi durumunda haklarınızın ne olduğunu, askerlik sonrası tekrar istihdam edilme süreci ve askerden dönen işçinin haklarının ne olduğunu biliyor musunuz? Askere giderken çalışmakta olduğum işyerinde hangi haklara sahibim? Askerden dönünce tekrar işe başlayabilecek miyim? Eğer işveren işe başlatmaz ise ne olur? gibi pek çok aklınızı meşgul eden soruların cevabını bugün ki yazımda cevaplayacağım.
Askerlik hizmeti sonrası işçiler hemen iş bulmakta zorlanmaktadırlar. Bu sebepten ötürü kanun koyucu, askerlik ödevini yerine getiren çalışanı koruyucu bir düzenlemeyi İş Kanunu ile getirmiştir.
ASKERE GİDİYORUM İŞ YERİMDEN KIDEM TAZMİNATI ALABİLİR MİYİM?
İşçinin muvazzaf askerlik dolayısıyla çalışmakta olduğu işyerinde sözleşmesini feshetme hakkı vardır. 1475 Sayılı İş Kanunu´nun kıdem tazminatını düzenleyen 14. maddesine göre ?c)Muvazzaf askerlik dolayısıyla iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda? işçilerin kıdem tazminatı talep hakkı doğacağı hükme bağlanmıştır. Buna göre, iş sözleşmesinin muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle işçi tarafından feshedilmesi halinde, işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanır, ancak ihbar tazminatı alamaz.
Diğer taraftan 4857 Sayılı yeni İş Kanun´umuzun 24. maddesi işçinin haklı nedenlerle derhal işten ayrılma hakkını sağlayan düzenlemesinde konuya ilişkin yer verilmediği görülmektedir.
Peki o zaman yapmamız gereken şey nedir? Burada konuya açıklık getirecek Yargıtay Kararları mevcut olup yine eski kanunun 14. maddesine atıfta bulunarak kıdem tazminatı almaya hak kazandığını görmekteyiz.
Değineceğimiz bir diğer husus ise; muvazzaf askerlik dolayısıyla görevini ifa edecek kişinin kısa veya uzun dönem ya da er veya yedek subay olarak yapmasının kıdem tazminatına engel teşkil edecek hususun olup olmasıdır ki burada görevi nasıl yaptığının bir önemi yoktur.
ASKERE GİTMEK İÇİN NE ZAMAN İŞTEN AYRILMALIYIM?
Pek çok genç hayatlarında alışık olmadığı bir hayata geçiş döneminde, birliğine teslim olmadan önce eşiyle, nişanlısıyla, ailesiyle, arkadaş çevresiyle vakit geçirmek isteyebilir hatta tatil yapma arzusu içerisinde olabilir ki bu bir insanın isteyebileceği en doğal olgudur. Ancak işverenler bu konuda çok da fazla toleranslı olamamaktadır. Hatta teslim olmasına bir iki gün kalıncaya kadar çalışmasını talep etmektedir. Bu durumda işçi çoğu kez hazırlıklarını yapmakta geç kalmaktadır, ailesiyle yeteri kadar vakit geçirememektedir. Bundan dolayı işçi askere gitmeden önce işverene ne kadar süre önce bildirimde bulunmalıdır?
Askere gidiş zamanınızı belirterek sözleşmenizi feshedebilirsiniz. Öncelikle askere gideceğinizi kanıtlayan belgenizi ibraz etmeniz halinde muvazzaf askerlik sebebiyle işten ayrılıyor olduğunuzu işverene kanıtlamış olursunuz. Halk arasında ki tabiriyle silüs ya da askere teslim belgesi ile bunu yapmanız mümkündür. Yani askerlik dolayısıyla işten ayrıldığınızı belgelediğiniz takdirde işveren kıdem tazminatı ödemiyorum diyemez. Peki askerlik belgenizi ibraz etmeden askere gittiğinizi ifade ederek ayrılmanız durumunda işveren belgeyi göstermedin kıdem yok diyebilir mi? İşverene askerlik belgesi ibraz etmeden işten ayrılan bir işçi işverenin kıdem tazminatını ödememesi sebebiyle dava açmış ve açılan bu davada Yüksek Mahkeme davacı işçinin askere gitmek için işten ayrıldığı konusunda tanık göstermesine karşın konunun askerlik şubesinden sorularak karar verilmesini kararlaştırmıştır. Konuya ilişkin Yargıtay 9. Hukuk Dairesi,(E.2003/15708 K. 2004/4284 T. 08.03.2004) aldığı kararda;
? Davacı askerlik nedeniyle hizmet akdinin sona erdiğini iddia etmiştir. Tanıklar bu hususu doğrulamış iseler de, davacının askere gidip gitmediği, gitmişse hangi tarihte gittiği askerlik şubesinden sorulmamıştır. Eksik incelemeyle sonuca gidilmesi hatalıdır. Davacının bağlı bulunduğu askerlik şubesinden askere sevk tarihi sorulmalı, sonucuna göre hüküm kurulmalıdır.?
Bu konuda verilen kararda ise konu Askerlik şubesinden sorulmuş ve işçinin lehinde karar kurulmuştur.
?Davacı davalıya ait işyerinden 20.05.1988 tarihinde ayrılmış ve 26.05.1988 tarihinde muvazzaf askerlik hizmetini yapmak üzere birliğine katılmıştır. Bu yön dosyada mevcut Askerlik Şubesi Başkanlığı´nın yazısı ile de kanıtlanmıştır. İş Kanunu´nun 14. maddesine göre muvazzaf askerlik hizmetini yapmak üzere iş akdini fesheden işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Davacının işten ayrıldığı ve birliğine katıldığı tarihler dikkate alındığında iş akdini askerlik nedeniyle feshettiğinin kabulü gerekir. Böyle olunca gerçekleşecek kıdem tazminatının hüküm altına alınması gerekirken bu isteğinde reddi isabetsiz olup bozmayı gerektirmiştir.?
Burada örnek teşkil eden kararlardan da anlaşılacağı üzere her hangi bir belge ibraz etmenize gerek kalmadan sadece askerlik nedeni ile işten ayrılacağınızı ifade etmeniz yeterli olmakla birlikte yazılı bildirim öneline uyulması gerektiği şeklinde yorumlayabiliriz.
Ne zaman işten ayrılacağınıza dair kanun koyucu ilgili yasada herhangi bir süre belirtmemiştir. Ancak makul bir süre içerisinde ayrılmayı, uzun süre önce ayrılmamayı öngördüğüne dair yine konumuza ilişkin Yargıtay kararlarında görmekteyiz. Keza işten ayrıldıktan 1 yıl sonra askere giden işçinin davasına baktığımızda ;
"İşten kendi isteğiyle ayrıldıktan bir yıl bir ay sonra askere giden işçi, işten bu nedenle ayrıldığını belirterek kıdem ödencesi talebinde bulunmuştur. Aradaki süre ayrılış nedenini askere gitmek olarak kabul için makul bir süre değildir. Talebin reddi gerekir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, E. 1991/17410 K. 1992/3138 T. 17.03.1992)
Buna karşılık yüksek mahkeme 3 aylık süreyi makul bulmuş ve bir başka dava da ;
"İştenayrılışından üç ay sonra zorunlu askerlik hizmetine başlayan işçinin, işten askerlik nedeniyle ayrıldığının kabulü ve bu şekilrde biten sürenin kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması gerekir." (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, E. 1993/10594 K. 1994/3038)
Her iki karar neticesinde mahkeme 1 yıl gibi süreyi uzun bulmuşken kıdem tazminatı ödemeyi reddetmiş, 3 ay-5 ay gibi bir süreyi daha makul bir yapıya oturtarak kıdem ödemeyi öngörmüştür. Askere giden bir işçinin askerlik nedeni ile makul bir süre içerisinde işten ayılmak istemesi kabul edilebilir bir durum olarak yorumlanabilir.
ASKERLİK NEDENİYLE İŞTEN AYRILDIM İŞSİZLİK MAAŞI ALABİLİR MİYİM?
4447 sayılı işsizlik sigortası kanununa göre, işsizlik sigortası kapsamında bir iş yerinde çalışırken; çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen kendi istek ve kusuru dışında işini kaybedenler hizmet akitleri öncesinde gerekli koşulları taşımaları durumunda işsizlik sigortası hizmetlerinden yararlanılabileceği belirtilmiştir.
Yani askerlik nedeni ile işinden ayrılan işçiler, askere gitmeden önceki son 120 gün içinde kesintisiz çalışmış olmak, son 3 yıl içerisinde 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmak koşulu ile işsizlik maaşı almaya hak kazanabilirler.
Ancak kanunen işsizlik maaşı alanların çalışmaya hazır bulunmaları gerekmektedir. Askerde iken bu durumun sağlanması mümkün olmayacağı için, başvurunun askerlik dönüşü yapılması gerekir.
İşsizlik sigortasından askerlik dönüşü faydalanmak için;
- İşveren tarafından düzenlenen İşten Ayrılış Bildirgesi (işveren işten ayrılma bildirgesi düzenlenmemişse, sigortalı işsizler İŞKUR´da örneği bulunan talep dilekçesi ile)
- Terhis belgesi ve kimlik fotokopisi ile terhis tarihinden itibaren en geç 30 gün içerisinde en yakın İŞKUR´a başvurulması gerekir.30 günü geçerse gecikilen süre hak kazanacağı toplam süreden düşülmektedir.
- Başvuruyu Askerlik öncesi yaptıysanız bu durumda giderken işsizlik maşını durdurmanız gerekir. Askerlik dönüşü yeniden işsizlik maaşı başvurusu yaparak hak etmiş olduğunuz işsizlik maaşını kaldığı yerden almaya devam edebilirsiniz.
- İşsizlik maaşını durdurmak için en yakın İŞKUR´a askere gideceğiniz tarihi bir dilekçe ile veya ALO 170´i arayarak durdurabilirsiniz. Askere giderken işsizlik maaşı durdurulmaz ve askerde iken yatırılan işsizlik maaşı çekilirse alınan para yasal faiziyle geri istenir.
İŞVEREN ASKERDEN DÖNEN İŞÇİYİ İŞE ALMAK ZORUNDA MI?
Askerden döndünüz askerlik görevinizi ifa etmeden önce çalıştığınız işyerinize tekrar gidip işe başlama talebiniz oldu, bu durumda işveren talebinizi reddedebilir mi? Sizi tekrar işe başlatamayacağını söyleme hakkı var mı?
İşverenlere askerden dönen ve eski işinde çalışmak isteyen işçileri işe alma zorunluluğu 4857 sayılı iş kanununda belirtilmiştir. Buna göre 4857 Sayılı İş Kanunu´nun 31 maddesi konuya ilişkin açıklık getirmiş bulunmaktadır.
Askerlik ve Kanundan Doğan Çalışma
"Madde 31 - Muvazzaf askerlik ödevi dışında manevra veya herhangi bir sebeple silah altına alınan veyahut herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi yüzünden işinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi işinden ayrıldığı günden başlayarak iki ay sonra işverence feshedilmiş sayılır.
İşçinin bu haktan faydalanabilmesi için o işte en az bir yıl çalışmış olması şarttır. Bir yıldan çok çalışmaya karşılık her fazla yıl için, ayrıca iki gün eklenir. Şu kadar ki bu sürenin tamamı doksan günü geçemez.
İş sözleşmesinin feshedilmiş sayılabilmesi için beklenilmesi gereken süre içinde işçinin ücreti işlemez. Ancak özel kanunların bu husustaki hükümleri saklıdır. Bu süre içinde iş sözleşmesinin Kanundan doğan başka bir sebebe dayanılarak işveren veya işçi tarafından feshedildiği öteki tarafa bildirilmiş olsa bile, fesih için Kanunun gösterdiği süre bu sürenin bitiminden sonra işlemeye başlar. Ancak iş sözleşmesi belirli süreli olarak yapılmış ve sözleşme yukarıda yazılı süre içinde kendiliğinden sona eriyorsa bu madde hükümleri uygulanmaz.
Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat öder."
İlgili kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere muvazzaf askerlik nedeni ile askere giden işçi tekrar döndükten sonra işe alınmaları hususunda yararlanabileceklerini öngörmekteyiz.
- İşçinin bu haktan faydalanabilmesi için işten ayrılırken kıdem tazminatı alsın veya almasın tekrar işe alınma hakkı vardır,
- İşçi askerlik görevini yapmadan önceki iş yerinde asgari 1 yıl çalışsın veya bu sürenin altında çalışsın askerlik nedeni ile ayrılması halinde tekrar işe başlamak istemesi durumunda bu haktan faydalanır,
- Askerlik görevinin sona ermesinden başlayarak iki ay içerisinde işe girmek istemeleri halinde işveren, eski işleri veya benzer işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek işe almak zorundandır.
Ben de bu yazı vesilesi zor zamanlar geçirdiğimiz şu günlerde kahraman Mehmetçiğimize saygı ve sevgilerimi iletirken, vatan, toprak, bayrak uğruna gözünü kırpmadan canını feda eden şahadet şerbeti içmiş aziz şehitlerimize Allah´tan rahmet, yakınlarına sabır temenni ediyorum. Yine gazilerimize Allah´tan şifa ve yakınlarına sabır temenni ederken büyük bir millet büyük bir devlet olduğumuzu bu vesile ile bir kez daha dile getirmekten onur duyuyorum.
